6-12
12-15

Αντιμετωπίζοντας την υπερβολική χρήση του διαδικτύου

Ο εθισμός στο Διαδίκτυο αν και δεν έχει αναγνωριστεί ακόμη επισήμως ως κλινική οντότητα, αποτελεί μια προβληματική κατάσταση με αρνητικές συνέπειες στην ατομική, οικογενειακή, και σχολική πραγματικότητα του παιδιού, που χρήζει αντιμετώπισης. Το βασικότερο βήμα για την απεμπλοκή από τις εθιστικές συμπεριφορές είναι η αναγνώριση του προβλήματος και των συνεπειών του. Η αποκάλυψη και επεξεργασία συναισθημάτων θυμού, φόβου, ενοχής που δρουν επιβαρυντικά και αντιμετώπιση άλλων συνυπαρχουσών ψυχικών διαταραχών κρίνεται επίσης απαραίτητη. Ακολουθεί μια σειρά από προσεγγίσεις του προβλήματος που μπορούν να βοηθήσουν το παιδί, τον έφηβο και τους οικείους του, να αναγνωρίσουν το πρόβλημα, να ανακαλύψουν τις διάφορες πτυχές του και να δράσουν προς την κατεύθυνση της ανάκτησης του ελέγχου στη χρήση του Διαδικτύου.

Ενδείξεις εθισμού στο Διαδίκτυο σε παιδιά

Πολλοί είναι οι γονείς που ανησυχούν ότι τα παιδιά τους κάνουν υπερβολική χρήση του Διαδικτύου. Οι συνηθέστερες ενδείξεις που θα πρέπει να θορυβήσουν τους γονείς σχετικά με τη χρήση του Διαδικτύου από τα παιδιά είναι οι εξής:

  • Υπερβολική κούραση, ημερήσια υπνηλία.
  • Προοδευτική ή απότομη πτώση της σχολικής επίδοσης.
  • Παραμέληση άλλων αγαπημένων δραστηριοτήτων κυρίως αθλητικών και καλλιτεχνικών.
  • Κοινωνική απόσυρση, απομόνωση.
  • Δυσκολία των γονέων να θέσουν όρια στη χρήση του διαδικτύου, Ανυπακοή, εκδραμάτιση, ευερεθιστότητα, ενδοοικογενειακές συγκρούσεις.

Παιδιά που παρουσιάζουν τρεις ή περισσότερες από τις παραπάνω ενδείξεις, ενδεχομένως αντιμετωπίζουν πρόβλημα εθισμού στο Διαδίκτυο. Πρέπει να σημειωθεί όμως ότι τα παραπάνω σημεία δεν είναι ειδικά για τον εθισμό στο Διαδίκτυο και μπορεί να αποτελούν ενδείξεις κατάχρησης αλκοόλ ή κάποιας άλλης ψυχοδραστικής ουσίας.

Παρέμβαση σε παιδιά εθισμένα στο Διαδίκτυο

Τα παιδιά και οι έφηβοι αποκτούν ψυχολογική εξάρτηση από το Διαδίκτυο, γιατί μέσα από τη χρήση αισθάνονται καλύτερα, ενισχύεται η αυτοεκτίμησή τους ή ανακουφίζονται από τα άγχη του σχολείου, της οικογένειας, της εφηβείας. Ο γονιός θα πρέπει να προσεγγίσει το εξαρτημένο παιδί με ηρεμία χωρίς επικριτική διάθεση και να ακούσει με προθυμία έτσι ώστε να εγκατασταθεί ένας αμφίδρομος δίαυλος επικοινωνίας.

Κάποια σημεία στα οποία θα πρέπει να σταθεί ο γονέας προκειμένου να βοηθήσει το παιδί του είναι τα εξής:

  • Κοινή στάση των δύο γονέων απέναντι στο πρόβλημα. Οι δύο γονείς θα πρέπει να συμφωνήσουν πάνω σε μια κοινή στρατηγική αντιμετώπισης, να θέσουν κοινούς στόχους αφού πρώτα έχουν συνδιαμορφώσει ενιαία άποψη για το μέγεθος του προβλήματος.
  • Να δείξουν ότι ενδιαφέρονται. Τα παιδιά συχνά τείνουν να ερμηνεύουν τις ερωτήσεις των γονέων τους σαν κριτική, έλεγχο ή κατηγορία και αντιδρούν αμυντικά. Ο γονέας θα πρέπει να καθησυχάσει το παιδί και να έχει μια προσέγγιση, που δεν θα του απευθύνει κατηγορίες ή θα γεννά συναισθήματα ενοχής.
  • Συνεργασία με το παιδί για την κατάρτιση ενός προγράμματος χρήσης του Διαδικτύου. Η ανάθεση ενός ενεργού ρόλου στο παιδί μπορεί να το κινητοποιήσει για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
  • Τοποθέτηση των ηλεκτρονικών συσκευών που μπορούν να συνδεθούν στο διαδίκτυο σε ένα ορατό σημείο. Πολλά παιδιά έχουν τα smartphones ή άλλες ηλεκτρονικές συσκευές συνεχώς μαζί τους με αποτέλεσμα να μένουν για ώρες συνδεδεμένα στο Διαδίκτυο, χωρίς να μπορούν να το γνωρίζουν οι γονείς τους. Χαρακτηριστικό στοιχείο που το επιβεβαιώνει σε μελέτη του ο ΟΟΣΑ το 2016 είναι πως ο μέσος Αμερικανός έφηβος 12-18 ετών καθημερινά βρίσκεται online 7,4 ώρες. Είναι σκόπιμο τουλάχιστον για κάποιο διάστημα ο υπολογιστής, να μεταφερθεί σε κάποιο άλλο χώρο, όπου ο γονέας θα μπορεί να επιβλέπει και να ελέγχει τον συνολικό χρόνο σύνδεσης στο Διαδίκτυο καθώς και την εμπλοκή σε επικίνδυνες για το παιδί διαδικτυακές δραστηριότητες.
  • Προσφορά υποστήριξης και όχι κάλυψης. Πολλά παιδιά χάνουν σχολικές ώρες λόγω της υπερβολικής τους ενασχόλησης με το Διαδίκτυο, δεν τηρούν τις προθεσμίες για τις σχολικές εργασίες και ζητούν κάλυψη από τους γονείς, για να αποφύγουν τις συνέπειες. Ο γονέας δεν θα πρέπει να υποκύψει σε αυτές τις απαιτήσεις ακόμα και αν αυτό οδηγήσει σε προσωρινή εκδήλωση θυμού και εχθρότητας από μέρους του παιδιού. Η παροχή υποστήριξης στο παιδί δεν θα πρέπει να παίρνει μορφές που μπορεί να ενισχύσουν αντί να αμβλύνουν την εθιστική του συμπεριφορά.
  • Καλλιέργεια εναλλακτικών δραστηριοτήτων από την προσχολική ηλικία ώστε η ψηφιακή ψυχαγωγία να αποτελεί ένα μικρό μέρος της συνολικής ψυχαγωγίας του παιδιού. Το παιδί θα πρέπει να ενθαρρύνεται, να ξεκινήσει κάποια εναλλακτική δραστηριότητα που θα του είναι ευχάριστη, έτσι ώστε να αισθάνεται λιγότερο την ανάγκη να καταφύγει στο Διαδίκτυο ως πηγή χαράς και ευχαρίστησης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί εύρημα έρευνας  όπου παιδιά σε μουσικά σχολεία εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά εθισμού στο διαδίκτυο σε σχέση με το μέσο μαθητικό πληθυσμό, ενώ έρευνα των μαθητών του Κολλεγίου των Αθηνών το 2015 σε εκδήλωση στη οποία είχα προσκληθεί ως ομιλητής, παρουσίασαν τον αθλητισμό και την συμμετοχή τους σε αθλητικές δραστηριότητες από μικρή ηλικία, ως αντίδοτο στον εθισμό στο διαδίκτυο.

Αναγνώριση των μακροχρόνιων συνεπειών

Ο εθισμένος χρήστης καλείται, να επεξεργαστεί μια σειρά ερωτημάτων που αφορούν τις μακροχρόνιες συνέπειες της προβληματικής χρήσης του Διαδικτύου.

  • Πως θα τα πηγαίνω στο σχολείο σε ένα χρόνο; Μήπως ήδη έχω προβλήματα χαμηλής  επίδοσης;
  • Που μπορώ να αφιερώσω περισσότερο χρόνο, προσπάθεια και ενέργεια με πιο εποικοδομητικό τρόπο;
  • Ποιος ήμουν πριν εξαρτηθώ από το Διαδίκτυο; Μήπως αυτό το άτομο δεν υπάρχει πλέον; Μήπως οι καινούργιες μου συνήθειες αλλοίωσαν την προσωπικότητά μου;
  • Θέλω πραγματικά, να αναλώνω όλο αυτό το χρόνο στο Διαδίκτυο; Μήπως έχω παραμελήσει τους ατομικούς μου στόχους, εξαιτίας της υπερεμπλοκής σε αυτό;
  • Ποιον πραγματικά βλάπτει αυτή η συμπεριφορά; Μήπως η συμπεριφορά μου έχει προκαλέσει θλίψη στα αγαπημένα μου πρόσωπα; Με ποιο τρόπο επηρεάζονται από τις αλλαγές που σημειώθηκαν σαν συνέπεια του εθισμού μου στο Διαδίκτυο;

Όταν ο εθισμένος χρήστης ξεκαθαρίσει πόσο βλαπτικές μπορεί να είναι μακροπρόθεσμα οι συνήθειές του σε σχέση με το Διαδίκτυο, αποκτά πιο ισχυρά κίνητρα και κινητοποιείται προκειμένου να αμβλύνει τις εθιστικές συμπεριφορές.

Οδηγίες για την οριστική αντιμετώπιση του προβλήματος

  • Αποφυγή της υποτροπής. Ο κίνδυνος της υποτροπής όπως και σε κάθε μορφή εξάρτησης υπάρχει πάντα. Η σταθερή δέσμευση σε ένα ωρολόγιο πρόγραμμα, που ενσωματώνει συγκεκριμένες και σύντομες περιόδους χρήσης ανά εβδομάδα, δρα αποτρεπτικά για την εκ νέου υιοθέτηση εθιστικών συμπεριφορών.
  • Υπομονή και επιμονή. Η οριστική, απότομη και χωρίς την κατάλληλη ψυχολογική προετοιμασία διακοπή κάθε επαφής με το Διαδίκτυο δεν είναι αποτελεσματική. Συνίσταται η επικέντρωση σε ρεαλιστικούς στόχους, όπως η βαθμιαία απεμπλοκή από τις συνήθειες του εθισμού και ο μετριασμός της χρήσης αντί της πλήρους αποχής.
  • Επιβράβευση για την προσπάθεια αντιμετώπισης της εξάρτησης. Η συνειδητοποίηση της εξάρτησης από το Διαδίκτυο και των προβλημάτων που έχει δημιουργήσει μπορεί να εγείρει στον χρήστη συναισθήματα ντροπής, ενοχής, αυτοϋποτίμησης και αμηχανίας. Ο χρήστης θα πρέπει να λάβει επιβράβευση και υποστήριξη από τους οικείους, γιατί αναγνώρισε το πρόβλημα και βρήκε το θάρρος να προσπαθήσει να το διαχειριστεί, έτσι ώστε να ξεπεράσει αυτά τα δυσάρεστα συναισθήματα που συνήθως πυροδοτούν εθιστικές συμπεριφορές.
  • Αναγνώριση των παραγόντων που πυροδοτούν την εξαρτητική συμπεριφορά. Ο χρήστης αποκτά επίγνωση των βαθύτερων αιτίων που τον οδηγούν σε μια τέτοια συμπεριφορά και του δίνεται η ευκαιρία, να επιλέξει πιο υγιείς διεξόδους.
  • Υποστήριξη από τα αγαπημένα πρόσωπα. Ο εθισμός στο Διαδίκτυο επηρεάζει άμεσα τα αγαπημένα πρόσωπα του εθισμένου χρήστη. Είναι αυτά που παρατηρούν τις αλλαγές στη συμπεριφορά του και συχνά υφίστανται τις αρνητικές τους συνέπειες. Η λήψη υποστήριξης και ενίσχυσης κρίνονται απαραίτητες προκειμένου ο χρήστης να επανακτήσει τον έλεγχο στη χρήση του Διαδικτύου.

Σημεία επιτυχούς διαχείρισης της προβληματικής χρήσης του Διαδικτύου

  • Πιστή εφαρμογή του προγράμματος χρήσης του Διαδικτύου.
  • Θετική ανατροφοδότηση από τα οικεία πρόσωπα.
  • Απόκτηση του ελέγχου πάνω στα χρηματικά ποσά που ξοδεύει ο χρήστης στις διαδικτυακές εφαρμογές.
  • Επάνοδος της σχολικής επίδοσης και συμπεριφοράς στα προ του εθισμού επίπεδα.
  • Ενασχόληση με παλιές αγαπημένες δραστηριότητες.
  • Βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων, περισσότερες κοινωνικές επαφές.
  • Αναγνώριση της προβληματικής χρήσης του Διαδικτύου από άλλα άτομα στο περιβάλλον του χρήστη. Άσκηση ενεργητικού συμβουλευτικού ρόλου για άτομα, που αντιμετωπίζουν τέτοια προβλήματα.
  • Η χρήση του Διαδικτύου που δεν εγείρει συναισθήματα στέρησης και επιθυμίας υιοθέτησης παλαιοτέρων σχημάτων χρήσης.
  • Προτίμηση για άμεση διαπροσωπική επαφή αντί της επαφής μέσω Διαδικτύου.
  • Αναγνώριση του εθισμένου εαυτού ως ξένου και διαφορετικού.

Δρ. Κωνσταντίνος Σιώμος

Ψυχίατρος παιδιών και εφήβων

Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της

Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο 

Η πρότασή μας:

Νέα οικογενειακά προγράμματα COSMOTE Mobile Family με όρια χρήσης στα mobile data για να έχει κάθε παιδί τα data που πραγματικά χρειάζεται.