6-12
12-15

«Χαρτογραφώντας» τα κοινωνικά δίκτυα

Όπως και σε κάθε άλλη χρονική περίοδο, τα παιδιά σήμερα μεγαλώνουν με κάποιες κοινές παραστάσεις, θέματα συζήτησης, κοινά ενδιαφέροντα και κοινούς τρόπους διασύνδεσης και επικοινωνίας. Το κυρίαρχο μέσο κοινωνικής δικτύωσης είναι πλέον το διαδίκτυο, είτε σαν τρόπος συνεχούς επικοινωνίας, είτε ως πηγή ενδιαφέροντος περιεχομένου, είτε και σαν τρόπος διασκέδασης. Σε μία παρέα εφήβων τα θέματα συζήτησης είναι τι είδαν στο διαδίκτυο, τα νέα επεισόδια σε vlogs, τα νέα videoclip, τα αστεία βίντεο, οι καινούργιες φωτογραφίες διάσημων που ακολουθούν, τα νέα της ποδοσφαιρικής ομάδας καθώς και το κουτσομπολιό της τάξης, όλα πλέον ψηφιακά και αστραπιαία.

Μπορούμε να πούμε ότι τα κοινωνικά δίκτυα μας είναι απαραίτητα και σημαντικά καθώς ο άνθρωπος είναι κοινωνικό όν και μέσα από τις κοινωνικές επαφές μας λαμβάνουμε την αίσθηση του ανήκειν, αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση. Και εδώ κατατάσσονται πλέον και τα κοινωνικά δίκτυα της νέας εποχής, όπου ανήκουν οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης (π.χ Facebook, twitter) και οι υπηρεσίες άμεσης ανταλλαγής μηνυμάτων (SMS, Whatsapp, Viber, κοκ) αλλά και δημιουργίας και προβολής περιεχομένου (YouTube, Instagram, κ.ο.κ).

Τα ονόματα των ιστοσελίδων και των υπηρεσιών δεν είναι τόσο σημαντικά καθώς είναι και μόδες που εναλλάσσονται πολύ γρήγορα. Ο γονέας χρειάζεται όμως να γνωρίζει κάποια χαρακτηριστικά που αφορούν λίγο πολύ όλες τις σελίδες και τις υπηρεσίες.

  • Λειτουργούν με την ψυχολογική ανταμοιβή του χρήστη και όχι με τη τιμωρία του.

Αν ότι εκθέτει ο χρήστης είναι ενδιαφέρον για τους άλλους τότε ανταμείβεται είτε με μία ένδειξη επιδοκιμασίας (‘like’) είτε με το να διαμοιράζεται το περιεχόμενο του και στους άλλους και να γίνεται γνωστός. Επειδή η χειρότερη μάθηση είναι η τιμωρία, δεν υπάρχει η δυνατότητα να τιμωρηθεί ψυχολογικά κάποιος για μία ανάρτηση που δεν αρέσει (δεν υπάρχει ‘dislike’). Ακόμα και αν κάποιος αναρτήσει προσβλητικό περιεχόμενο, κατά κανόνα το περιεχόμενο του απλά θα διαγραφεί και ίσως λάβει την τιμωρία του να μην μπορεί να αναρτήσει νέο περιεχόμενο για λίγες μέρες.

  • Απαιτούν την συνεχή και αδιάλειπτη προσοχή του χρήστη και την ολοένα και μεγαλύτερη εμπλοκή του.

Η ροή του περιεχομένου πρέπει να είναι συνεχής για να κρατά το ενδιαφέρον, οπότε συνεχώς υπάρχει η παρότρυνση να συνδεθεί ο χρήστης με νέους που μπορεί να έχει κοινούς φίλους ή και απλά να είναι στην ίδια περιοχή ή σε ίδιες ομάδες ενδιαφέροντος. Ο χρήστης λαμβάνει υπενθυμίσεις για γενέθλια φίλων, για επετείους σύνδεσης με φίλους, για εικόνες που ανέβασε πέρσι τέτοια μέρα, κοκ. Οτιδήποτε θα παροτρύνει κάποιον που δεν «ποστάρει» (δεν δημιουργεί νέο περιεχόμενο) να το κάνει.

  • Απαιτούν προσωπικά δεδομένα και περιεχόμενο ώστε να συνεχίσουν να λειτουργούν.

Το περιεχόμενο που έχει τη μεγαλύτερη αξία (λαμβάνει δηλαδή τη ψυχολογική ανταμοιβή) είναι το πρωτότυπο περιεχόμενο, άρα το προσωπικό περιεχόμενο από όλες τις απόψεις (προσωπικές σκέψεις, φωτογραφίες, βίντεο). Οι σελίδες αυτές θα κινηθούν πολύ γρήγορα μόνο εναντίον των χρηστών για τους οποίους υπάρχει υπόνοια ότι δεν είναι πραγματικοί λογαριασμοί επειδή δεν αναρτούν πρωτότυπο περιεχόμενο. Αν ένας χρήστης έχει εμφανώς ψεύτικο όνομα, προφίλ, κοκ αλλά αναρτά περιεχόμενο πρωτότυπο τότε δεν θα διαγραφεί καθώς συνεισφέρει στην λειτουργία της ιστοσελίδας. Οπότε η ανωνυμία δεν είναι απαγορευμένη εφόσον υπάρχει κινητικότητα.

  • Προσφέρουν τη δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας με οποιοδήποτε άλλο, με πραγματική ή όχι ταυτότητα.

Εφόσον δεχθώ να συνδεθώ σε μία από αυτές τις σελίδες ουσιαστικά ανοίγει και μία ‘πόρτα’ να μπορώ να δεχτώ μηνύματα από άτομα που είναι ή δεν είναι συνδεδεμένα μαζί μου. Αυτή η πόρτα χρειάζεται να μένει κλειστή σε όλους όσους δεν είναι 100% εξακριβωμένη η πραγματική τους ταυτότητα. Ο μόνος τρόπος εξακρίβωσης της ταυτότητας είναι η διασταύρωση με ένα ήδη γνωστό άλλο μέσο. Για παράδειγμα λαμβάνω ένα αίτημα φιλίας από ένα άτομο του οποίου του προφίλ έχει το όνομα γνωστού μου ατόμου. Θα ξέρω ότι όντως είναι αυτό αν το επιβεβαιώσω με ένα απλό SMS στο κινητό του «μου έστειλες αίτημα φιλίας;». Ισχύει και το αντίστροφο. Δηλαδή αν έρθει ένα SMS από μία άγνωστη επαφή που λέει ότι είναι γνωστό μου άτομο, μπορώ να το ρωτήσω στο προφίλ του στο Facebook που ξέρω ήδη ότι είναι δικό του αν όντως ο αριθμός του είναι αυτός. Το νόημα εδώ είναι ότι κανένα μέσο από μόνο του δεν είναι ασφαλές. Η ασφάλεια βρίσκεται στη διασταύρωση.

  • Έχουν τη δυνατότητα σχολιασμού σε αναρτήσεις τρίτων και ανταπαντήσεων μεταξύ αγνώστων.

Σημειώνεται στόχευση ατόμων για εκφοβισμό (cyberbullying), διαδικτυακή παρακολούθηση (harassment) και προσέγγιση ανηλίκων (grooming) ακόμα και σε αθώες αναρτήσεις ενός π.χ. τραγουδιστή. Πολύ συχνοί ακόμα και ομηρικοί καυγάδες μεταξύ αγνώστων (flaming) σε σχολιασμούς αναρτήσεων.

Ο γονέας λοιπόν χρειάζεται:

  • να διασφαλίζει ότι η επικοινωνία του παιδιού με αγνώστους σε ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης δεν μπορεί να γίνει (π.χ. μπλοκάροντας τη δυνατότητα άγνωστου να του στείλει μήνυμα σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης, ή ζητώντας του να του δείχνει αμέσως μηνύματα στο κινητό από άγνωστους αριθμούς)
  • να ζητά από το παιδί του να συνδέεται μόνο με άτομα που γνωρίζει ήδη προσωπικά στη πραγματική ζωή και είτε μιλάει μαζί τους καθημερινά είτε έχει το τηλέφωνο τους και μπορεί να επιβεβαιώσει ότι όντως είναι αυτά, και να του ζητά περιοδικά να του δείχνει ποιοι είναι οι καινούργιοι διαδικτυακοί φίλοι του και από πού τους ήξερε
  • να ανταμείβει το παιδί του όποτε αυτό του δείχνει κάτι ύποπτο που βλέπει να γίνεται στο λογαριασμό του ή στο λογαριασμό κάποιου φίλου του, ώστε να μάθει να έρχεται στον γονιό αν παρουσιάζεται πρόβλημα. Ακόμη, να μάθει στο παιδί του απλά να μπλοκάρει όποιον άγνωστο γίνεται προσβλητικός ή προσπαθεί να το προσεγγίσει αντί να απαντά, πάλι με την ανταμοιβή. Η ανταμοιβή θα είναι είτε λεκτική είτε και πρακτική.
  • να αφήνει το παιδί του να έχει λογαριασμό σε ένα περίπλοκο κοινωνικό δίκτυο μόνο αν του αποδείξει ότι μπορεί να διαχειριστεί πρώτα κάτι απλούστερο όπως είναι τα SMS και τα μηνύματα σε άλλα μικρά δίκτυα, και εφόσον δημιουργεί πρόβλημα π.χ. στο Facebook τότε να κλειδώνει το λογαριασμό για ένα διάστημα μέχρι να του δείξει στα απλούστερα ότι μπορεί να τον διαχειριστεί σωστά.
  • να ζητά από το παιδί να έχει ένα και μόνο ένα λογαριασμό ανά μέσο, το οποίο να γνωρίζει αλλά και να μην διαγράφει ο ίδιος ποτέ – η τιμωρία θα είναι η αλλαγή κωδικού για ένα διάστημα ώστε να μην το χρησιμοποιεί αλλά όχι η διαγραφή που λύνεται πολύ γρήγορα με τη κρυφή δημιουργία άλλου λογαριασμού.
  • να ζητά από το παιδί να μην έχει στοιχεία στις αναρτήσεις του που θα μπορεί κάποιος άλλος να μάθει το που βρίσκεται τη στιγμή που βρίσκεται εκεί, το ποιες είναι οι συνήθειες του και το τι του αρέσει και τι όχι αν δεν είναι ήδη ‘φίλος’ του. Μπορεί π.χ. να ανεβάσει μία φωτογραφία από τις διακοπές όταν αυτές τελειώσουν, από ένα καφέ όταν έχει ήδη φύγει αλλά όχι με ποιους ήταν ή τι του άρεσε εκεί. Να μην μπορεί κάποιος που δεν είναι ήδη φίλος να δει το πρόσωπο του, ποιοι είναι οι φίλοι του, τι μουσική ακούει, τι ταινίες προτιμά, ή ακόμα και τι ομάδα υποστηρίζει.
  • η διασύνδεση με ένα διαδικτυακό κοινωνικό δίκτυο δεν θα επιτρέπεται κατά τη διάρκεια άλλων δραστηριοτήτων, όπως π.χ. φαγητό, μελέτη. Το κινητό ή το tablet θα είναι ανοιχτό αλλά με την οθόνη προς το τραπέζι και τις ειδοποιήσεις απενεργοποιημένες από πριν και για όση ώρα προβλέπουμε να διαρκέσει η δραστηριότητα σε συμφωνία με το παιδί. Για παράδειγμα; το φαγητό διαρκεί μισή ώρα, η μελέτη δύο ώρες, οπότε το κινητό δεν θα είναι διαθέσιμο για μισή ώρα τουλάχιστον, άσχετα πόσο γρήγορα τρώει το παιδί, ή για δύο ώρες άσχετα πόσο γρήγορα διαβάζει, κοκ. Μπορεί να σηκωθεί νωρίτερα από το τραπέζι, ή να τελειώσει τη μελέτη νωρίτερα, αλλά δεν θα ασχοληθεί με το κινητό. Το διάλειμμα δεν θα είναι διάλειμμα για να ασχοληθεί με το κινητό. Το μάθημα της υπομονής είναι το μεγαλύτερο.
  • η οριοθέτηση τέλος γίνεται με τρόπο που η κλιμάκωση να είναι ανάλογη του προβλήματος και θα έχει πάντα εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Αν λοιπόν βλέπουμε ότι κάποιες αναρτήσεις σε ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης βγάζουν προσωπικά στοιχεία, τότε αυτές θα γίνονται με την επίβλεψη του γονιού για ένα διάστημα. Η απαγόρευση και η τιμωρία δεν μαθαίνει τίποτα σε ένα παιδί.